Garncarska, Sztuki, Zielarska czy Dobrego Ducha – wiosek tematycznych na Warmii i Mazurach jest coraz więcej. Czym są i dlaczego powstają?

Wioski tematyczne, a więc takie, którym towarzyszy myśl przewodnia, są coraz bardziej popularne w całej Polsce. Dlaczego? Ponieważ jest to świetny sposób na ożywienie lokalnej gospodarki i daje możliwość zwiększenia dochodów mieszkańcom małych miejscowości. Przede wszystkim jednak jest to ciekawe miejsce, które stwarza turystom możliwość spędzania wolnego czasu w inny niż dotychczas sposób.

Idea wiosek tematycznych

Idea wiosek tematycznych polega na tworzeniu miejsc pracy wykorzystując do tego zasoby danej miejscowości - potencjał samych mieszkańców, ich umiejętności i pomysły, a także samą infrastrukturę, dziedzictwo przyrodnicze oraz dorobek kulturowy regionu. Wioska ma zacząć rozwijać się wokół wybranego dla siebie tematu przewodniego. Mieszkańcy muszą określić specjalizację, która sprawić ma, że wieś będzie wyróżniała się spośród wszystkich innych, będąc przy tym atrakcyjną dla odwiedzających ją gości. Lokalna społeczność na miarę swoich możliwości wokół wybranego przez siebie tematu przewodniego tworzy ofertę turystyczną (własne pomysły na zarabianie), a wszystko to prowadzić ma do ożywienia gospodarczego miejscowości. Ważne jest, aby oferty miejscowości tematycznej (gry terenowe, warsztaty, zabawy plenerowe czy produkty lokalne) wpisywały się w nurt tzw. turystyki emocji. Tu tradycyjne poznawanie, zwiedzanie powinno zostać wzbogacone o czynniki emocjonalne. Najistotniejsze, by turysta w trakcie wyjazdu przeżył przygodę, spotkał się z mieszkańcami i nawiązał relacje. Zaletą wiosek tematycznych jest to, że do ich tworzenia wbrew pozorom nie potrzebujemy ogromnych nakładów pieniędzy, przynajmniej na początku. Sukces tkwi w zaangażowaniu mieszkańców.

W Polsce za prekursora w rozwijaniu wsi tematycznych uważa się dr Wacława Idziaka, który zaangażowany był m.in. w tworzenie wsi tematycznych pod Koszalinem.

Również na Warmii i Mazurach powstało kilka takich wiosek. W Kamionku jest Garncarska Wioska, której idea oparta jest na starych, ginących zawodach rzemieślniczych, tradycyjnych technologiach i zwyczajach. Jest to przedsiębiorstwo społeczne, które prowadzi pod wspólną marką produkcję i usługi w zakresie garncarstwa, krawiectwa, produkcji papieru czerpanego, kowalstwa, witrażownictwa, bibułkarstwa oraz pamiątkarstwa.

W Blankach z kolei istnieje Zielarska Wioska. Jest to miejsce, w którym z jednego zielnika wyrósł pomysł na działalność całej wsi. Stworzony przez mieszkanki wsi ogródek okazał się strzałem w dziesiątkę.

W Jerutkach od 2013 roku działa Wioska Sztuki. Dzięki temu wieś zyskała na atrakcyjności, wzbogacając ofertę kulturalną i edukacyjną.

Etapy tworzenia miejscowości tematycznej

Proces tworzenia miejscowości tematycznej jest niewątpliwie długofalowym i wielopłaszczyznowym procesem. Tak naprawdę zmienia dotychczasową rzeczywistość człowieka i całą społeczność lokalną. To pewnego rodzaju rewolucja dokonywana na obszarach wiejskich. Dużą rolę w tworzeniu miejscowości tematycznej odgrywa animator społeczny - czyli osoba z zewnątrz, niezamieszkująca danej społeczności, ale wspomagająca ją na każdym etapie tworzenia wioski.

Stowarzyszenie ESWIP opracowało własną metodologię - ścieżkę tworzenia wioski tematycznej, składającą się z sześciu wymienionych poniżej faz. Wyróżnikiem tej metody jest wymiar animacyjny. Praca w społecznościach lokalnych opiera się przede wszystkim na aktywizacji społecznej mieszkańców, integracji, budowaniu więzi, badaniu własnego środowiska i odpowiadaniu na jego potrzeby. Należy również podkreślić, że w tym modelu tworzenie produktów odbywa się na bazie zastanych w miejscowości zasobów. Dzięki temu oferty są autentyczne i możliwe do realizacji „tu i teraz”.

Każda faza tworzenia miejscowości tematycznej dzieli się na małe kroki - poszczególne czynności, które animator wykonuje razem z grupą. Pamiętaj jednak o tym, że:

1. Każda miejscowość jest inna, inna też jest jej specyfika, więc nie zawsze poszczególne kroki w fazach następują w tej kolejności.
2. Zawsze możesz cofnąć się do poprzedniego kroku - uzupełnić, poprawić, zatrzymać się, jeśli uznasz, że występuje problem, czy tempo pracy jest za szybkie (nie bój się spotkać z grupą i „nic nie robić” - wypić kawę i pogawędzić, oczywiście pod warunkiem, że widzisz taką potrzebę wśród mieszkańców - mają prawo być zmęczeni).
3. Każda grupa jest inna, inne osoby wchodzą w jej skład - i choć etapy procesu grupowego są zawsze te same, mogą zachodzić wolniej lub szybciej, wiec bacznie obserwuj, na jakim etapie jesteś.
4. Zwracaj uwagę na sygnały wysyłane przez mieszkańców - nie odrabiają prac domowych, nie przygotowują się do spotkań - o czym to może świadczyć? Coraz mniej osób przychodzi na spotkania - dlaczego? Niech na każdym kroku towarzyszy Ci refleksja nad grupą, procesem i sobą samym.

Faza I. Odkrywanie miejscowości na nowo

Odkrywanie wsi na nowo - w ten właśnie sposób postrzegamy diagnozę zasobów (i potrzeb). Przygotowanie dobrej diagnozy zajmuje naprawdę dużo czasu. Po pierwsze dlatego, że wymaga zaangażowania członków grupy - to oni szukają informacji o miejscowości, odkrywają „stare” zasoby - zarówno przyrodnicze, kulturowe, tradycje, jak też umiejętności i wiedzę samych mieszkańców. Po drugie - jest czasochłonne, bo nie da się tego wykonać w ciągu trzech spotkań, a wszystkie informacje trzeba zebrać w jeden dokument. Po trzecie - trzeba zrobić kilka kroków, żeby dojść do celu, jakim jest stworzenie mapy zasobów i potrzeb. A te kroki robisz z mieszkańcami, więc dbałość o ich „bezpieczeństwo” jest sprawą kluczową, by przejść pierwszą fazę i móc rozpocząć drugą.

Faza II  - Wybór tematu przewodniego

Mając za sobą spotkania, dokumenty i liczne dyskusje, nadszedł moment na inspirację. Doskonałym sposobem okazują się wizyty studyjne. Są nieskazitelnym dowodem na to, że miejscowości tematyczne potrafią funkcjonować. Ważne jest, by uczestnicy wizyty mogli zapoznać się z ofertami - zazwyczaj są to warsztaty tematyczne, gry terenowe. Istotna jest również rozmowa z gospodarzami, liderami funkcjonujących już miejscowości. Od tego momentu przyszedł czas na kreowanie tematu przewodniego. To bardzo trudny, ale i ważny wybór.

Faza III - Tworzenie oferty turystycznej

Wybór tematu przewodniego niesie za sobą kolejny krok - stworzenie odpowiedniej oferty warsztatowej dla przyszłych turystów. Dobór zasobów i umiejętności mieszkańców to najlepsza recepta na wykreowanie pomysłu. Na tym etapie znowu konieczne jest stworzenie dokumentu ukazującego zasoby, zdolności, braki i potrzeby. Przygotowywanie ofert wymaga czasu i zastanowienia. Powinny być jak najsilniej związane z daną miejscowością. Po zaakceptowaniu i wyborze przez mieszkańców warsztatów, czy gier terenowych, warto zadbać o stronę wizualną. Przejrzysta oferta, ładnie i solidnie wyglądająca jest także ważnym elementem działania wioski.

Faza IV – Edukacja

To jedna z dwóch faz przestrzennych, która obecna jest w całym procesie tworzenia miejscowości tematycznej. Jest nieodłącznym elementem przy budowaniu miejscowości tematycznej. I to raczej nie ta czysto teoretyczna, ale ta praktyczna, przydatna zwłaszcza przy tworzeniu ofert. To edukacja wielopłaszczyznowa. Zmieniając otoczenie, zmieniają się też ludzie, jego potrzeby, w tym także emocje. Budowanie miejscowości tematycznych to wchodzenie w świat kontaktów, dyskusji, pracy z ludźmi, asertywności. Edukacja towarzyszy każdemu etapowi tworzenia się grupy. Z postępem sytuacji edukacyjnych grupa nabiera doświadczenia, zaufania, poszukuje też dalszych możliwości kształcenia.

Faza V - Partnerstwo

To druga faza przestrzenna. Jest obecna w całym procesie budowania miejscowości tematycznej. Niewątpliwie utworzenie Partnerstwa mieszkańców to jeden z warunków jej sukcesu. Nie od dzisiaj wiadomo, że wspólnymi siłami można o wiele więcej zdziałać, niż w pojedynkę.

Faza VI - Marka, promocja, marketing

Marketing nie jest potrzebny tylko i wyłącznie wielkim firmom, które sprzedają swoje produkty i dzięki temu mnożą zyski. Marketing „zajmuje się rozpoznawaniem i spełnianiem potrzeb społecznych”, to kreowanie i promocja usług dostarczanych klientom. Marka z kolei jest czymś więcej niż nazwą, logo, kolorem czy symbolem. Marka stanowi obietnicę stałego dostarczania klientowi konkretnego zestawu cech produktu, stałych korzyści oraz usług. Pomysł na markę nie chwyci, jeżeli sami w niego nie uwierzycie, nie będziecie się z nią identyfikowali.

Miejscowości tematyczne mają dusze. Wy jesteście twórcami miejscowości, Wy dacie jej duszę - niepowtarzalny klimat złożony z mozaiki Waszych uśmiechów, przytulnych domostw, przepysznych potraw, wyjątkowych produktów, niezapomnianych wrażeń. Część tej duszy będą nieustannie zabierali ze sobą Wasi goście, ale im więcej zabiorą, tym bardziej będziecie dumni i szczęśliwi.

Maciej Bielawski, Karolina Król

fot. Garncarska Wioska