Jak maksymalnie angażować mieszkańców w lokalne procesy legislacyjne? Z jednej strony musimy się zastanowić, czym są te procesy i jak je rozumieć, z drugiej strony pomyśleć jak angażować mieszkańców w proces konsultacyjny, z trzeciej, o co chodzi z tym współdecydowaniem?
Procesy legislacyjne lokalnie
Gdy słyszymy o legislacji, często mamy skojarzenia z Sejmem, Senatem i Prezydentem. Tworzeniem aktów prawa w postaci ustaw na poziomie krajowym. Jednak jak wygląda to na poziomie gminy, czy powiatu?
Samorząd terytorialny, to organy stanowiące, które w polskim prawodawstwie mają zadania dotyczące przyjmowania aktów prawa lokalnego. Dzieje się to w radach gmin, radach powiatów i sejmikach województw.
Proces legislacyjny na gminnym poziomie lokalnym to proces tworzenia, zmieniania lub uchwalania przepisów prawnych na terenie danej gminy. W ramach tego procesu rada gminy podejmuje decyzje dotyczące przepisów, które będą obowiązywać na jej terenie. Taki proces zaczyna się od inicjatywy, która może pochodzić od rady gminy, burmistrza lub mieszkańców. Może być wynikiem wcześniejszego procesu partycypacyjnego, np. konsultacji społecznych dotyczących procesów planowania miejscowego.
Projekt aktu prawa lokalnego np. uchwały jest następnie przygotowywany przez radców prawnych lub pracowników administracji gminnej i przedstawiany radzie gminy.
Po przedstawieniu projektu rada gminy przeprowadza dyskusję i głosowanie. Jeśli projekt zostanie przyjęty, staje się on oficjalnym aktem prawnym gminy.
Przykłady aktów prawa lokalnego:
- miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego,
- uchwała budżetowa,
- uchwała w sprawie obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej,
- uchwała w sprawie nadania statutu,
- inne.
Partycypacja obywatelska
W moim odczuciu najważniejszym momentem procesu legislacyjnego jest włączanie mieszkanek i mieszkańców do dialogu społecznego.
- Diagnoza i mapowanie grup odbiorców/interesariuszy
W każdy procesie musimy się zastanowić, jakie mamy dane zastane, jaki jest nasz plan na dialog z mieszkańcami. Kluczem do sukcesu jest analiza grup społecznych, do których chcemy dotrzeć. Jeśli przykładowo gmina chce stworzyć i uchwalić plan miejscowy dla danego obszaru powinna dotrzeć do mieszkańców tego terenu, porozmawiać z liderami społecznymi, organizacjami pozarządowymi i ruchami nieformalnymi, urzędnikami, przedsiębiorcami. Zastanowić się jakie grupy dodatkowo trzeba zaprosić do dialogu: osoby z niepełnosprawnościami, służby, dziennikarzy?
Na tym etapie planowania konsultacji należy pomyśleć o etapach konsultacji i czasie realizacji zadania. Zbyt krótki proces może zablokować wypowiedzi ważnych dla nas interesariuszy. - Skuteczne informowanie
Konieczne jest zapewnienie transparentnego i dostępnego źródła informacji dla mieszkańców na temat projektów aktów prawnych i planów ich wdrażania. Informacje powinny być tworzone w ramach języka prostego do zrozumienia dla mieszkańców i w świetle ustawy o dostępności.
Można to zrobić poprzez umieszczenie informacji na stronie internetowej miasta/gminy, wydawanie biuletynów informacyjnych lub organizowanie spotkań z mieszkańcami. Warto skorzystać z takich metod, które są przyjęte w danej miejscowości, przykładem mogą być media społecznościowe, lokalne radio, czy ogłoszenia duszpasterskie.
To dobry moment na wyjaśnienie procesu decyzyjnego w sposób jasny i czytelny, aby mieszkańcy mogli zrozumieć, w jaki sposób ich opinie mogą wpłynąć na wynik procesu legislacyjnego. - Etap zasięgania opinii
Jest to najważniejszy etap procesu konsultacyjnego, czyli proces zbierania opinii i uwag. Szczególnie ważna jest możliwość dyskusji nad wstępnymi założeniami dokumentu np. planistycznego, która umożliwia zapoznanie się wszystkim zainteresowanym z wielością perspektyw, potrzeb i często sprzecznych interesów. W przypadku planowania przestrzennego jedną z zalecanych metod jest spacer badawczy.
Spacer badawczy jest to terenowa metoda badawcza służąca badaniu przestrzeni. Analizy konkretnych miejsc i elementów wymagających interwencji. Dzieleniem się spostrzeżeniami uczestników. Spacer badawczy prowadzimy, aby dowiedzieć się, jak lepiej dostosować dany teren do potrzeb obecnych i przyszłych użytkowników. Spacer jest moderowany i realizowany na podstawie wcześniej przygotowanego scenariusza. Uczestnicy dzielą się uwagami i pomysłami, które ankieterzy zapisują w kwestionariuszach. W trakcie spaceru zbierana jest dokumentacja fotograficzna.
W przypadku planowania przestrzeni dodatkowe działania na I etapie konsultacji włączających mieszkańców, pozwala rozszerzyć diagnozę problemów i stworzyć projekt dokumentu odpowiadający na potrzeby użytkowników i interesariuszy danej przestrzeni,
Wprowadzenie partycypacyjnych metod pracy z mieszkańcami, takich jak warsztaty, spotkania konsultacyjne, kawiarnie obywatelskie, konsultacje online - pozwoli to na uzyskanie informacji od mieszkańców na temat projektów ustaw i planów działań.
Jakie metody konsultacji stosować? Te, które są dostosowane do grup odbiorców. Z moich doświadczeń wiem, że na etapie diagnostycznym i analizy SWOT, dobrze jest zastosować metodę World Café, a na etapie pracy strategicznej np. warsztaty przyszłościowe.
Innymi przykładami metod mogą być: panel ekspercki, konferencja, dyskusja publiczna. Na stronie internetowej partycypacjapubliczna.pl znajdą Państwo więcej metod i technik konsultacji społecznych, które można dopasować do realiów gminy. Ważne, aby warsztaty prowadził niezależny moderator/moderatorka, to zwiększa zaufanie osób uczestniczących w procesie. Szczególnie w działaniach niosących ze sobą możliwość konfliktu.
- Informacja zwrotna i raport z konsultacji
W każdym procesie konsultacji społecznych należy odpowiedzieć na wszystkie uwagi i opinie interesariuszy. Przyjąć je, odrzucić lub przyjąć częściowo. Ważnym tematem jest poinformowanie, dlaczego dana uwaga, czy wniosek został przyjęty lub odrzucony. - Podejmowanie decyzji w oparciu o konsultacje społeczne
Decyzje powinny być podejmowane w oparciu o wyniki konsultacji społecznych przez gospodarza konsultacji społecznych np. gminę.
Przeprowadzenie procesów legislacyjnych w sposób partycypacyjny i włączający interesariuszy wymaga czasu i zaangażowania ze strony władz lokalnych, ale może przyczynić się do zwiększenia zaangażowania i poczucia wpływu mieszkańców na procesy decyzyjne.
Jednak najważniejsze w tym procesie są zasady konsultacji społecznych bazujące na dobru wspólnym, szerokim informowaniu, bazowaniu na wypracowanych z mieszkankami i mieszkańcami rozwiązaniach.
Rycina. Etapy konsultacji społecznych
Łukasz Broniszewski
Działacz społeczny, filozof i marketingowiec. Ekspert ds. partycypacji obywatelskiej i organizacji społecznych. Prezes Fundacji Stabilo, członek Komitetu Monitorującego Program Operacyjny Cyfrowa Polska i innych ciał dialogu. Koordynator badań społecznych i projektów, certyfikowany trener Stowarzyszenia Trenerskiego Organizacji Pozarządowych. Autor publikacji, m.in. Planowanie przestrzenne dla każdego, Partycypacja w Planowaniu.
Łukasz Broniszewski
Materiał powstał w ramach projektu "PROOfesjonale media dla III sektora" finansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-2030 PROO
