Nie są typową organizacją pozarządową. Koło gospodyń wiejskich jest niezależną, samorządową organizacją mieszkańców działającą na rzecz środowisk wiejskich. Głównym zadaniem jest reprezentowanie interesów i działanie na rzecz poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet wiejskich oraz ich rodzin.

Zasady funkcjonowania kół gospodyń wiejskich określone są w treści ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2256 z późn. zm.). Dodatkowo w odniesieniu do kół gospodyń wiejskich zastosowanie będą miały również regulacje prawne ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 571). Koła gospodyń wiejskich są jednostkami prowadzącymi działalność na podstawie wpisu do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich prowadzonego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Swoje zadania koła realizują za pomocą prowadzenia działalności statutowej nieodpłatnej i odpłatnej. Dodatkowo reguły dotyczące prowadzenia działalności statutowej należy ustalać również w oparciu o przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Poza działalnością statutową koło gospodyń może prowadzić działalność zarobkową, w tym działalność gospodarczą. Do działalności gospodarczej z kolei stosujemy regulacje ustawy – prawo przedsiębiorców.

Przychody kół gospodyń

Majątek koła gospodyń wiejskich powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku koła oraz z ofiarności publicznej. Źródłem pochodzenia tego majątku może zatem być prowadzona działalność nieodpłatna statutowa (typowe dla niej przychody to dotacje, czy darowizny) i odpłatna statutowa, jak również gospodarcza. Ważne jest to, że dochód z działalności koła służyć ma wyłącznie realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.
Jeżeli chodzi o rozliczenie, mam tu na myśli rozliczenie księgowe, jak i rozliczenie podatkowe, to regulacje prawne dotyczące kół gospodyń wiejskich, przewidują dla nich pewne uproszczenia. Jednym z najważniejszych jest to dotyczące zasad prowadzenia księgowości. Zgodnie z art. 24 ustawy o kołach gospodyń wiejskich koła mogą prowadzić uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów, w przypadku gdy:
1) osiągają przychody wyłącznie z:

1. działalności statutowej z tytułu składek członkowskich, darowizn, zapisów, dotacji, pomocy finansowej, nagród,
2. sprzedaży wyrobów sztuki ludowej, w tym rękodzieła i rzemiosła ludowego i artystycznego, żywności regionalnej oraz biletów wstępu na występy artystyczne koła,
3. tytułu sprzedaży, najmu lub dzierżawy składników majątkowych,
4. tytułu odsetek od środków pieniężnych na rachunkach bankowych lub rachunkach w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, prowadzonych w związku z wykonywaną działalnością, w tym także odsetek od lokat terminowych oraz innych form oszczędzania, przechowywania lub inwestowania tworzonych na tych rachunkach;

2) nie posiadają statusu organizacji pożytku publicznego;

3) w roku poprzedzającym rok podatkowy osiągnęły przychody wyłącznie z tytułów, o których mowa w pkt 1, w wysokości nieprzekraczającej 100 000 zł (z wyjątkiem pierwszego roku działalności koła, kiedy to przychody nie są w żaden sposób ograniczone).

Uproszczona księgowość

Jak widać nie każde koło gospodyń wiejskich ma prawo korzystać z uproszczonych zasad prowadzenia ksiąg rachunkowych. Możliwość ta przewidziana jest wyłącznie dla stosunkowo małych organizacji, które nie posiadają statusu organizacji pożytku publicznego. Dodatkowo koła korzystające z ww. uproszczenia mogą uzyskiwać wyłącznie przychody z określonych tytułów związanych z działalnością nieodpłatną i odpłatną statutową. W zasadzie warunki do korzystania z uproszczonej księgowości są takie same jak w przypadku innych organizacji pozarządowych (dla nich warunki określa ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie), z tym wyjątkiem, że w przypadku kół gospodyń wiejskich, wśród przesłanek uniemożliwiających prowadzenie uproszczonej księgowości nie ma prowadzenia działalności gospodarczej.
Warunkiem korzystania z uproszczonej księgowości jest by koło zawiadomiło o wyborze prowadzenia tej uproszczonej ewidencji w terminie do końca pierwszego miesiąca roku podatkowego, w którym rozpoczyna prowadzenie ewidencji, a w przypadku jednostek rozpoczynających działalność, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności. Zawiadomienie to składa się do naczelnika urzędu skarbowego właściwego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym, za pośrednictwem powiatowego biura Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Co ważne zawiadomienie to jest skuteczne także w latach następnych. W przypadku rezygnacji bądź utraty prawa do korzystania z uproszczonej księgowości należy również zawiadomić właściwego naczelnika urzędu skarbowego o takim zdarzeniu w terminie 14 dni od końca ostatniego miesiąca roku podatkowego, w którym koło rezygnuje z prowadzenia tej ewidencji lub przestaje spełniać warunki do prowadzenia takiej ewidencji.
Jeżeli chodzi o sposób prowadzenia uproszczonej ewidencji księgowej to wydane zostało rozporządzenie określające sposób prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów, oraz warunki, jakim powinna odpowiadać ta ewidencja w celu prawidłowego określenia zobowiązań podatkowych (Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2019 r. w sprawie prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów przez koła gospodyń wiejskich, Dz. U. poz. 70). Rozporządzenie ustala m. in. wzór zestawienia przychodów i kosztów oraz zestawienia przepływów finansowych. Te dwa dokumenty stanowią podstawę uproszczonej ewidencji księgowej prowadzonej przez koła gospodyń wiejskich. W pierwszym z tych dokumentów (zestawienie przychodów i kosztów) znajdują się wszystkie przychody koła z podziałem na przychody z działalności nieodpłatnej i odpłatnej, jak również koszty z podziałem na stanowiące podatkowy koszt uzyskania przychodu i niestanowiące podatkowego kosztu uzyskania przychodu. Drugi dokument (zestawienie przepływów finansowych) służy w głównej mierze do określenia czy koło spełnia warunki do korzystania ze zwolnień podatkowych oraz ustalenia czy środki pieniężne korzystające ze zwolnienia podatkowego zostały już przez koło wydatkowane czy nie. 

CIT-8

Poza prowadzeniem ewidencji księgowej koło musi również rozliczyć się ze swoich zobowiązań podatkowych, niezależnie od tego czy rezultatem tego rozliczenia będzie zapłacenie podatku czy nie. Każde koło zobowiązane jest do złożenia zeznania rocznego CIT-8, w terminie do 31 marca danego roku podatkowego, za rok poprzedni. Równocześnie w przypadku prowadzenia przez koło działalności odpłatnej statutowej lub działalności gospodarczej należy też mieć na uwadze obowiązki związane z ewentualnym rozliczeniem podatku VAT. Zarówno w przypadku podatku dochodowego, jak i podatku VAT ustawa przewiduje zwolnienia podatkowe, z których mogą korzystać koła gospodyń wiejskich.
Najważniejsze zwolnienie w zakresie podatku dochodowego, z którego korzystać może koło gospodyń wiejskich to zwolnienie z art. 17 ust. 1 pkt. 39a, w myśl którego wolne od podatku dochodowego są dochody kół gospodyń wiejskich, w części przeznaczonej na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej. Zatem wszystkie dochody przeznaczane przez koło na realizacje celów statutowych mogą korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego. Jedynie w sytuacji, w której koło wydatkuje uzyskane dochody na realizację działalności gospodarczej, o ile taką prowadzi, tego rodzaju dochód nie może korzystać ze zwolnienia.

Podatek VAT

W zakresie podatku VAT należałoby zwrócić uwagę na dwa zwolnienia – pierwsze to zwolnienie z podatku VAT dla małych podatników - tzw. zwolnienie podmiotowe, drugi to specjalne zwolnienie z obowiązku stosowania kas fiskalnych - dla kół gospodyń wiejskich. Pierwsze zwolnienie wynika z treści art. 113 ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem zwalnia się od podatku sprzedaż dokonywaną przez podatników, u których wartość sprzedaży nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 200 000 zł. Co ważne kwota ta, w przypadku podmiotów rozpoczynających działalność w ciągu roku podatkowego, jest liczona proporcjonalnie do roku. Jeżeli więc dla przykładu koło rozpoczyna prowadzenie działalności w lipcu to wartość sprzedaży do końca roku, tak by koło mogło korzystać ze zwolnienia, nie może przekroczyć 100.000 zł.

Drugie zwolnienie dotyczy obowiązku ewidencjonowania sprzedaży za pomocą kas fiskalnych. Na podstawie pkt. 48 załącznika do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 grudnia 2021 r. w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących zwalnia się z obowiązku stosowania kas fiskalnych dostawę towarów i świadczenie usług przez koła gospodyń wiejskich w rozumieniu ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz. U. z 2021 r. poz. 2256), w przypadku gdy koło gospodyń wiejskich prowadzi uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów na podstawie art. 24 tej ustawy.
Prezentowane zwolnienie jest niezwykle ważne z punktu widzenia ewidencjonowania sprzedaży przez koła. Zwolnienie powoduje że koła nie muszą kupować kasy fiskalnej po to by leganie sprzedawać swoje produkty lub usługi. Nie powoduje to oczywiście, że koła nie mają obowiązku prowadzić jakiejkolwiek ewidencji sprzedaży, jednak ewidencja ta nie musi być prowadzona za pomocą kasy fiskalnej. Wystarczająca w takim wypadku będzie zwykła bezrachunkowa ewidencja sprzedaży. Warto również podkreślić w tym miejscu, że w niektórych przypadkach koło będzie również zobowiązane do wystawienia faktur za sprzedawane towary czy usługi. Nie oznacza to oczywiście automatycznie, że z wystawionych faktur wynikać będzie podatek VAT do zapłaty, jak bowiem wskazano powyżej koło korzystać może ze zwolnienia z podatku VAT. Jeżeli jednak, z jakiś względów nabywca towaru czy usługi zażyczy sobie wystawienia faktury, to po stronie sprzedawcy istnieje taki obowiązek. W związku z tym jeżeli nabywca towaru lub usługi zażyczy sobie od sprzedawcy – czyli w tym wypadku koła gospodyń wiejskich wystawienia faktury, to koło ma obowiązek taką fakturę wystawić.      

Sprawozdania finansowe

Na koniec dodać należy, że koło może wybrać również prowadzenie pełnych ksiąg rachunkowych, a w przypadku osiągania wyższych dochodów nie tylko ma prawo ale również obowiązek rozliczać się na pełnych księgach – czyli w oparciu o ustawę o rachunkowości. Należy jednak wziąć pod uwagę, że taki typ rozliczeń jest zdecydowanie bardziej skomplikowany i w takim wypadku należy raczej skłaniać się do przekazania obsługi księgowej osobie, która posiada fachową wiedzę na temat księgowości. Dodatkowym obowiązkiem w przypadku prowadzenia pełnej księgowości jest również przygotowywanie sprawozdań finansowych za każdy rok obrotowy, obowiązku takiego nie posiadają koła prowadzące uproszczoną księgowość. Prowadzenie pełnej księgowości niesie z pewnością również korzyści – pełne księgi dają pełniejszą i bardziej szczegółową informację o stanie majątku i dochodach koła.
Podsumowując – w przypadku otwierania koła gospodyń wiejskich z całą pewnością liczyć można na stosowanie wobec koła licznych zwolnień podatkowych, jak również uproszczeń odnośnie prowadzenia księgowości. Zarówno w zakresie podatku dochodowego, jak i podatku VAT koło liczyć może na zwolnienia podatkowe. Jeżeli chodzi o prowadzenie ewidencji księgowej to koła nie prowadzące działalności w większym rozmiarze mogą korzystać z uproszczonych zasad prowadzenia księgowości, a dodatkowo nie mają obowiązku ewidencjonowania swojej sprzedaży za pomocą kasy fiskalnej. Należy jednak podkreślić, że wszystkie opisane zwolnienia powinny być stosowane po wcześniejszej analizie stosownych przepisów i uznaniu, w oparciu o te przepisy, że koło spełnia wszystkie warunki do korzystania z opisanych ulg i zwolnień.   

Fot. archiwum KGW Laski z Baranówki