Jak organizacja pozarządowa może pozyskiwać środki pieniężne? Na co warto zwracać uwagę i jakie są wymogi formalne? O tym w naszym materiale.

Jednym z typowych sposobów jest pozyskiwanie dotacji na prowadzenie działalności statutowej, zazwyczaj chodzi w takim wypadku o działalność statutową nieodpłatną. Niemniej jednak przepisy prawa dają organizacjom pozarządowym również inne możliwości prowadzenia działalności, w tym również działalności odpłatnej statutowej oraz działalności gospodarczej, które pozawalają na pozyskanie środków na prowadzenie działalności statutowej.

W ramach działalności statutowej nieodpłatnej wymienić można: darowizny, zbiórki publiczne czy loterie fantowe. W ramach prowadzonej działalności odpłatnej statutowej wymienić można sprzedaż, przy czym sprzedaż mieści się zarówno w prowadzonej działalności odpłatnej jak i gospodarczej. W ramach działalności gospodarczej wymienić można sponsoring – czyli inaczej mówiąc świadczenie usług reklamowych, zazwyczaj dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w większym rozmiarze chcących wypromować sprzedawane przez siebie towary czy usługi.

Darowizna

Darowizna jest czynnością uregulowaną w przepisach kodeksu cywilnego (art. 888 i następne ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.), i co najważniejsze jest czynnością, która powinna mieć miejsce tytułem darmym - oznacza to, że jedna ze stron czynności przekazuje środki pieniężne lub rzeczy (darowizna nie koniecznie bowiem musi obejmować środki pieniężne) dla organizacji pozarządowej, natomiast po stronie tej organizacji nie istnieje żadne świadczenie wzajemne.

Oznacza to, że organizacja pozarządowa, czyli otrzymujący darowiznę, nie ma obowiązku spełnienia w zamian za tą darowiznę żadnego świadczenia wzajemnego. Kwestią równie ważną może być fakt, że przepisy Kodeksu cywilnego przewidują dwie możliwe formy darowizny – pierwsza – najczęściej stosowana w praktyce to tzw. darowizna rękodajna – jest to darowizna, która jest już wykonana; druga forma to umowa darowizny, która nie została jeszcze wykonana, a która dla swojej ważności wymaga formy aktu notarialnego. Należy bowiem pamiętać, że umowa darowizny, która nie została wykonana (czyli przedmiot darowizny nie został jeszcze przekazany obdarowanemu), wymaga dla swojej ważności formy aktu notarialnego, w przeciwnym wypadku umowa taka jest nieważna i obdarowany nie może domagać się w żaden sposób wykonania takiej umowy.

Zbiórki publiczne

Zbliżoną czynnością do darowizny będą zbiórki publiczne. Można wręcz powiedzieć, że prowadzenie zbiórki publicznej daje organizacji pozarządowej możliwość pozyskiwania wielu darowizn od wielu różnych osób i umożliwia prowadzenie akcji związanych z pozyskiwaniem środków na szeroką skalę i publicznie.

Reguły prowadzenia zbiórek publicznych określone zostały w treści ustawy z dnia 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych, t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1672. Przepisy tej ustawy regulują zbieranie pieniędzy, a konkretnie gotówki lub ofiar w naturze w miejscu publicznym, w szczególności chodzi tu o miejsca takie jak ulice, place, parki czy cmentarze, bardzo często zbiórki prowadzone są również na terenach centrów handlowych, czy nawet w mniejszych sklepach. Co ważne ustawa wskazuje, że w ramach zbiórek publicznych mogą być zbierane pieniądze wyłącznie na określony, zgodny z prawem cel, pozostający w sferze zadań publicznych, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2020 r. poz. 1057), oraz na cele religijne. Jak widać ustawa nie daje podstaw do prowadzenia każdego rodzaju zbiórki, bowiem cele tej zbiórki muszą być zgodne z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, powinny również być zgodne z celami działalności organizacji, która tą zbiórkę prowadzi. Warto zaznaczyć, że do prowadzenia zbiórki niezbędne jest by organizacja, która będzie ją prowadzić, przed jej rozpoczęciem zgłosiła ją ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej na ogólnopolskim elektronicznym portalu zbiórek publicznych (http://zbiorki.gov.pl). Również po przeprowadzeniu zbiórki organizator zobowiązany jest do rozliczenia wszystkich środków uzyskanych ze zbiórki, w tym w szczególności udokumentowania ile środków zostało zebranych w trakcie zbiórki i na co środki te zostały wydatkowane.

Loterie fantowe

Inną możliwością pozyskiwania środków, można nawet powiedzieć, że w nieco bardziej atrakcyjny aniżeli zbiórka sposób - jest organizowanie loterii fantowych. Tutaj jednak przepisy stawiają przed organizacjami dużo więcej wymagań formalnych, aniżeli w przypadku zbiórek publicznych. Zasady organizowania loterii fantowych podlegają bowiem przepisom ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 227. Wprawdzie regulacje tej ustawy przewidują wiele uproszczeń dla organizacji non-profit realizujących loterie fantowe, niemniej jednak w dalszym ciągu organizacja takich loterii podporządkowana musi zostać wielu zasadom. Trudno w tak krótkim tekście przytoczyć wszystkie z nich, myślę jednak, że na start każda organizacja, która chciałaby zrealizować loterię fantową powinna zapoznać się z materiałami przygotowanymi na stronie rządowej, które dość przystępny sposób opisują zasady organizacji tzw. małych loterii fantowych, wytyczne te dostępne są w Internecie - https://www.biznes.gov.pl/pl/opisy-procedur/-/proc/1174.

Co najistotniejsze – w przypadku małych loterii fantowych, podobnie jak w przypadku zbiórek publicznych – wymagane jest odpowiednie rozliczenie środków uzyskanych w trakcie prowadzenia loterii. Zgodnie z art. 16 ustawy o grach hazardowych dochód z loterii fantowej i gry bingo fantowe przeznaczany jest w całości na realizację określonych w zezwoleniu i regulaminie gry celów społecznie użytecznych, w szczególności dobroczynnych. Dodatkowo podmiot urządzający loterię fantową lub grę bingo fantową jest obowiązany przedstawić organowi, który udzielił zezwolenia, w terminie 30 dni od dnia zakończenia urządzanej gry, szczegółową informację o realizacji obowiązku przeznaczenia wszystkich środków na cele społecznie użyteczne określone w zezwoleniu i regulaminie gry. 

Działalność odpłatna i gospodarcza

Kolejne typy czynności, w ramach których organizacje mogą pozyskiwać środki pieniężne, są realizowane w ramach działalności odpłatnej lub gospodarczej organizacji pozarządowej. W tym miejscu, żeby prościej było odróżnić prowadzoną działalność odpłatną i gospodarczą w organizacji, należy odnieść się do przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 571. W treści art. 7 i 8 tejże ustawy wskazano, że działalnością odpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, za które pobierają one wynagrodzenie. Ustawa odnosi nas w tym wypadku do sfery zadań publicznych określonych w treści art. 4 – regulacja ta wymienia zakresy działalności, które mogą zostać uznane za należące do sfery pożytku publicznego. Aby uznać daną działalność za działalność statutową w konkretnej organizacji – musi ona mieścić się w cytowanym już art. 4 ale również powinna ona znajdować się w statucie organizacji. Bowiem działalność faktycznie realizowana przez organizacje pozarządową powinna pozostawać w zgodzie z zakresem tej działalności określonym w statucie organizacji. Jednocześnie ustawa wymienia kilka typów czynności realizowanych przez organizacje, które co do zasady uznawane są za działalność statutową odpłatną, a nalezą do nich:

1. sprzedaż wytworzonych towarów lub świadczenie usług w zakresie:
2. rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych na zasadach określonych w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 100, 173 i 240), lub
3. integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2022 r. poz. 2241) oraz ustawie z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2085 oraz z 2022 r. poz. 1812 i 2140);
4. sprzedaż przedmiotów darowizny.

Jednocześnie regulacje ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie w art. 9 wprowadzają wyjątek od opisanych wyżej zasad, a mianowicie stanowią, że działalność odpłatna pożytku publicznego organizacji pozarządowych stanowi działalność gospodarczą, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - prawo przedsiębiorców, jeżeli:

• wynagrodzenie, pobierane przez organizację, jest w odniesieniu do działalności danego rodzaju wyższe od tego, jakie wynika z kosztów tej działalności, lub
• przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatniego roku obrotowego, a w przypadku zatrudnienia trwającego krócej niż rok obrotowy - za okres tego zatrudnienia, przekracza 3-krotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni.

W pewnym uproszczeniu zatem można powiedzieć, że działalność odpłatna organizacji pozarządowej przekształca się w działalność gospodarczą, jeżeli zaczyna przynosić dochód – czyli przychody z tej działalności przekraczają jej koszty. W tym wypadku odnieść się można do czynności takiej jak sprzedaż. Dla przykładu organizacja działająca w ramach promocji kultury i sztuki regionu, w ramach prowadzonej działalności statutowej odpłatnej, sprzedaje wytworzone przez lokalnych twórców obrazy. W takiej sytuacji powiedzieć można, że sprzedaż obrazów mieści się w ramach działalności statutowej odpłatnej, jeżeli przychody uzyskane z tej sprzedaży nie przekraczają kosztów tej działalności. Jeżeli natomiast organizacja zacznie zarabiać na tej sprzedaży to automatycznie działalność odpłatna statutowa przekształca się w działalność gospodarczą. Drugi z czynników powodujących zmianę działalności statutowej odpłatnej w działalność gospodarczą – czyli przekroczenie limitów zarobków osób zatrudnionych w działalności odpłatnej statutowej – w tym miejscu pominę, ze względu na to, że okoliczność taka niezwykle rzadko zdarza się w organizacjach pozarządowych.

Sprzedaż

Sprzedaż jest przykładem czynności, która mieścić się może zarówno w ramach działalności odpłatnej statutowej, jak i gospodarczej. Inny przykład, będący typowym przykładem działalności gospodarczej - to sponsoring. Sponsoring w swojej istocie jest świadczeniem usług marketingowych (reklamowych). Sponsoring to odpłatne świadczenie (najczęściej pieniężne) wykonywane przez sponsora, zazwyczaj firmę, na rzecz innego podmiotu (sponsorowanego), w zamian za co sponsorowany zobowiązany jest do reklamowania, promowania sponsora lub jego produktów (odpowiednio towarów lub usług), oraz informowania o samym sponsoringu i sponsorze. Jak widać ze wskazanej definicji usługi sponsorskie są realizowane za odpłatnością. W przypadku usług sponsorskich każda ze stron ma określone obowiązki – dla przykładu sponsor – przekazuje pieniądze, a sponsorowany – reklamuje sponsora lub jego towary czy usługi. Jednak ze względu na fakt, że usługi reklamowe nie mieszczą się w sferze działalności pożytku publicznego – czyli ich wykonywanie nie realizuje zadań ze sfery pożytku publicznego, to sponsoring realizowany być powinien w ramach działalności gospodarczej organizacji, a nie w ramach działalności statutowej.         

Agata Błaszczyk

fot. archiwum ESWIP