Poniżej prezentujemy stanowisko Rady Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego dot. projektu Umowy Partnerstwa dla realizacji polityki spójności 2021-2027 w Polsce

Rada Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w związku z konsultacjami projektu Umowy Partnerstwa dla realizacji polityki spójności 2021-2027 w Polsce (dalej: UP) zgłasza następujące uwagi:

• Zasadniczą kwestią, budzącą największe wątpliwości, jest wysokość środków UE przeznaczona na program regionalny dla Warmii i Mazur (str. 133 UP) - ich obniżenie
  w stosunku do poprzedniego okresu programowania aż o ok. 29%. W kontekście sytuacji społeczno-gospodarczej naszego regionu nie jest zrozumiałe, dlaczego dotknęło nas tak znaczne zmniejszenie alokacji w porównaniu do innych województw o podobnie niskim rozwoju społeczno-gospodarczym (np. lubelskiego – 8,1 pp, podlaskiego – 10,6 pp, czy podkarpackiego – 7,4 pp).

Tak znaczne obniżenie wysokości proponowanych funduszy dla województwa (o 0,499 mld euro) nie jest zrozumiałe w kontekście zapisów samej UP, gdzie wielokrotnie podkreśla się, że priorytetowo wsparcie będzie kierowane do obszarów słabiej rozwiniętych, zagrożonych trwałą marginalizacją bądź z niedostateczną dostępnością, do jakich należy województwo warmińsko-mazurskie (np. pod względem postępu spójności gospodarczej wewnątrz Polski, mierzonej przyrostem PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej w latach 2004-2019, województwo zajęło 16. miejsce; ostatnie miejsce zajmuje również pod względem nakładów inwestycyjnych ze środków publicznych ze źródeł polskich; od lat ma najwyższą w kraju stopę bezrobocia - w 2020 roku nasz region jako jedyny charakteryzował się jego dwucyfrowym poziomem - 10,1%; niskie zarobki powodują odpływ kadr, a szczególnie młodych ludzi z naszego regionu).

Nie jest jasny podział środków UE na poszczególne programy regionalne - w UP nie wskazano algorytmu tego podziału. Również nie wskazano zasad i kryteriów podziału ponad 7 mld euro, co stanowi 25% alokacji dla programów regionalnych, jako środków finansowych do rozdysponowania na późniejszym etapie. Decyzja o podziale wskazanych środków będzie odbywała się w toku negocjacji kontraktów programowych, co bez wskazania konkretnych zasad, może rodzić ryzyko uznaniowości.

Konieczność szczególnej pomocy dla regionu Warmii i Mazur wynika również                    z zasadniczego celu polityki spójności polegającej na wzmacnianiu spójności gospodarczej i społecznej Wspólnoty Europejskiej, poprzez zmniejszenie dysproporcji      w poziomach rozwoju różnych regionów. Rada Działalności Pożytku Publicznego Województwa Warmińsko-Mazurskiego będąca partnerstwem sektora administracji publicznej i organizacji pozarządowych, zdecydowanie popiera w tym zakresie Stanowisko Zarządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego z dnia 15 lutego 2021 r.
w sprawie projektu Umowy Partnerstwa dla realizacji polityki spójności 2021-2027
w Polsce.

• Jednym z postulatów organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej: organizacje pozarządowe) realizujących zadania publiczne, najczęściej w ramach nieodpłatnej działalności pożytku publicznego (rzadziej w ramach działalności odpłatnej), jest stworzenie możliwości budowania ich potencjału w kierunku atrakcyjnego na rynku pracy pracodawcy. Trzeci sektor w Polsce, niestety wciąż nie jest znaczącym pracodawcą, a 36% organizacji opiera się wyłącznie na pracy społecznej swoich członków. Pracujący w organizacjach pozarządowych stanowią w Polsce niespełna 1,5% ogółu zatrudnionych w gospodarce narodowej. Są jednak kraje, w których wskaźnik ten przekracza 10%. Mimo że organizacje nie są z zasady nastawione na zysk, to do realizacji swoich zadań statutowych i misji społecznych często muszą zatrudniać pracowników, aby osiągać cele i oferować usługi czy wykonywać działania wysokiej jakości. Funkcjonowanie organizacji pozarządowych w Polsce wciąż nie doczekało się systemowych rozwiązań wzmacniających i stabilizujących ich sytuację jako pracodawcy. Natomiast należy wziąć pod uwagę to, że organizacje pozarządowe, jako realizatorzy różnego rodzaju usług publicznych, często z uwagi na misyjność i zaangażowanie ludzi, tworzą zdecydowanie przyjaźniejsze dla pracowników miejsca pracy. Zatrudniają również często osoby, które cechuje oprócz zaangażowania w realizację powierzonych obowiązków, zaangażowanie społeczne, co zwiększa jakość oferowanych działań. Stąd też konieczność uwzględnienia wsparcia tworzenia i utrzymania miejsc pracy w organizacjach pozarządowych (obok przedsiębiorców  i samozatrudnienia), a także możliwości wdrażania cyfryzacji i nowych technologii oraz szkolenia kadr (w tym zatrudnionych na umowy zlecenia oraz wolontariuszy). Postulat ten jest tym bardziej uzasadniony w kontekście podkreślanej w UP deinstytucjonalizacji, zwiększania znaczenia usług publicznych, w tym w sferze zdrowia, pomocy społecznej, ekologii, edukacji, kultury i turystyki. Jedynie stabilne miejsca pracy dają szanse na realizację zadań wysokiej jakości i stawiają organizacje pozarządowe, obok przedsiębiorców             i instytucji publicznych w gronie atrakcyjnych pracodawców.
• Jednymi z realizatorów projektów/działań aktywizujących osoby narażone na wykluczenie społeczne i bezrobocie długoterminowe (Cel 1.4, obszar rynek pracy, zasoby ludzkie) są organizacje pozarządowe. Postuluje się włączenie tej grupy podmiotów (ich pracowników) do projektów mających na celu zwiększenie ich potencjału szczególnie w zakresie pracy z osobami znajdującymi się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (oczekiwane rezultaty, str. 64).
• Podobny jak w pkt. 4 postulat odnosi się do obszaru ochrony zdrowia, gdzie na str. 78 wskazuje się w zakresie wsparcia: działania na rzecz „deinstytucjonalizacji świadczenia usług zdrowotnych i społecznych, w tym rozwoju opieki długoterminowej,                  w szczególności dla osób starszych, z niepełnosprawnościami oraz osób z zaburzeniami   i chorobami psychicznymi”, natomiast w rezultatach wymieniono: „zwiększenie potencjału instytucji systemu ochrony zdrowia”. Proponuje się zmianę rezultatu na: „zwiększenie potencjału podmiotów, w tym instytucji systemu ochrony zdrowia”.
• Kolejną kwestią jest wskazywany w UP postulat „wspierania idei uczenia się przez całe życie, w tym wśród osób starszych” (obszar: edukacja i kompetencje – str. 64-69).
  W dokumencie na str. 67 pokazane są dane dot. osób w wieku 25-64 lata uczestniczących w formalnym lub nieformalnym uczeniu się. Nie wskazano danych dot. osób powyżej wieku 64 lat. Ogólnie przedstawione w tym obszarze (edukacja i kompetencje) zakresy wsparcia najprawdopodobniej nie uwzględniają potrzeb edukacyjnych osób starszych będących poza rynkiem pracy, jednak korzystających z jego wytworów, w tym usług. Postuluje się, aby w kontekście idei uczenia się przez całe życie, kształtowania umiejętności cyfrowych społeczeństwa, a także zapobiegania marginalizacji społecznej osób w wieku emerytalnym uwzględnić potrzeby edukacyjne tej grupy (powyżej 60 r.ż.) dając możliwość realizacji projektów edukacyjnych do nich skierowanych. Dobrą praktyką jest działalność dynamicznie rozwijających się w Polsce Uniwersytetów Trzeciego Wieku, których celem, oprócz edukacji jest aktywizacja Seniorów, co ma znaczenie nie tylko w zakresie zachowania zdrowia, ale również tworzy odbiorców różnego rodzaju usług publicznych, a także buduje lokalny kapitał społeczny.
• Na stronie 66 UP (obszar: edukacja i kompetencje) wskazane jest, że: „Badanie PISA pokazały, że polscy nastolatkowie odnotowują jeden z najniższych poziomów satysfakcji życiowej, samopoczucia i samozadowolenia. Stworzenie przyjaznych uczniom warunków rozwojowych w szkołach jest ogromnym i pilnym wyzwaniem (…)”. W tym miejscu należy dodać odnotowywaną przez policję zwiększającą się liczbę prób samobójczych wśród nastolatków oraz to, że 44% nastolatków ma objawy depresji. Wymienione na str. 68-69 zakresy interwencji, nie odpowiadają wskazanym problemom, które potęguje dodatkowo przedłużający się okres izolacji z uwagi na pandemię COVID-19. Kwestie zdrowia psychicznego młodzieży, możliwości uczenia się w bezpiecznych i przyjaznych warunkach, we współpracy z rówieśnikami i dorosłymi, powiązane są z wymienionym wśród najważniejszych wyzwań dla Polski: podnoszeniem poziomu kompetencji i kwalifikacji, co bezpośrednio odnosi się do postulatu większego powiązania edukacji
  z rynkiem pracy. Niezbędne jest zatem, oprócz odpowiednich umiejętności praktycznych, rozwijanie kompetencji kluczowych młodych ludzi, w tym gotowości do zmian, elastyczności, kreatywności, współpracy, inicjatywności. Kompetencje kluczowe to kompetencje, które wspierają rozwój osobisty, włączanie w życie społeczne, aktywne obywatelstwo i możliwość znalezienia zatrudnienia.

Proponuje się dodanie do katalogu zakresu interwencji w obszarze „edukacja                  i kompetencje”: „tworzenie przyjaznego środowiska rozwoju kompetencji kluczowych młodzieży, w tym społecznych i obywatelskich, we współpracy szkół ze środowiskiem lokalnym i lokalnymi organizacjami pozarządowymi”. Tego typu projekty                            z powodzeniem realizowane są w województwie warmińsko-mazurskim m.in. od 2015     w ramach „programu wspierania inicjatyw młodzieżowych w województwie warmińsko-mazurskim”.

• Cel „Europa o silniejszym wymiarze społecznym” Obszar: włączenie i integracja społeczna Zakres wsparcia (str. 73-74) - proponuje się dodanie działania (finansowanego ze środków EFRR): rozwój infrastruktury społecznej, w tym mieszkaniowej i infrastruktury socjalnej, w tym podmiotów reintegracyjnych, tj. m.in.: Kluby Integracji Społecznej, Centra Integracji Społecznej, Zakłady Aktywności Zawodowej, Warsztaty Terapii Zajęciowej oraz kluby seniora, świetlice środowiskowe dla dzieci i młodzieży, które sprzyjają włączeniu społecznemu osób wykluczonych oraz miejsca działań międzypokoleniowych. Analiza potrzeb w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu przeprowadzona przez ROPS w I połowie 2019 r. wskazuje na znaczne potrzeby w zakresie działań infrastrukturalnych, tzn. rozwoju, budowy, modernizacji, rozbudowy infrastruktury społecznej, która byłaby bazą działań miękkich finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego +. Aby możliwa była realizacja różnego rodzaju usług społecznych w społecznościach lokalnych, istotne jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury niezbędnej do realizacji wsparcia.
• 80 – obszar: kultura i turystyka – w zapisie proponuje się dodanie organizacji pozarządowych oraz podmiotów z nimi zrównanych, jako równorzędnych realizatorów wskazanych działań: „Poza wkładem w rozwój gospodarczy rozwijana będzie rola integracyjna kultury i turystyki. Prowadzone będą działania w zakresie integracji społecznej i włączenia społecznego w oparciu o instytucje kultury oraz organizacje pozarządowe i podmioty z nimi zrównane  zarówno o znaczeniu lokalnym, jak             i ponadregionalnym, szkoły artystyczne, podmioty ekonomii społecznej. Istotną rolą kultury, turystyki i krajoznawstwa  jest również budowanie tożsamości narodowej            i włączenia społecznego grup defaworyzowanych, w tym imigrantów. W zakresie wsparcia obszaru wymienione jest na str. 81: „wzmacnianie potencjału organizacji pozarządowych oraz podmiotów z nimi zrównanych realizujących zadania publiczne        w obszarach sfery pożytku publicznego w szczególności dotyczących kultury i turystyki” – dodanie zapisu na str. 80 będzie spójne z wymienionym na str. 81 zakresem wsparcia. Jest to ważne również z uwagi na znaczący udział organizacji pozarządowych w realizacji zadań publicznych we wskazanych obszarach.
• 81 – obszar: kultura i turystyka – w zakresach wsparcia proponuje się dodać: wzmocnienie bazy noclegowej poprzez budowę obiektów/infrastruktury towarzyszącej, zwłaszcza w obszarach cennych przyrodniczo, kulturowo, historycznie. W opisie obszaru wskazywana jest jako słabość "niedostateczna baza noclegowa str. 79" - jednak w zakresie wsparcia brakuje tego typu działań - choćby w zakresie tworzenie infrastruktury pod oczekiwany po okresie pandemii ruch kamperowy, rowerowy, wodny (eksploracje miejsc atrakcyjnych przyrodniczo) -  pola biwakowe, pola kamperowe, mariny, miejsca do biwakowania. Taką bazę posiadają także organizacja pozarządowe np. PTTK.
• KOMPLEMENTARNOŚĆ FUNDUSZY I PROGRAMÓW 3.1 Komplementarność programów i funduszy. Podział interwencji w ramach CP4. Str. 118-119: proponuje się włączenie w obszarze rynku pracy (w połączeniu z obszarem włączenia społecznego) na poziom regionalny działań ukierunkowanych na wsparcie osób z niepełnosprawnościami m.in. aktywizację zawodową i społeczną tych osób i wsparcie ich rodzin, natomiast z poziomu krajowego powinny być realizowane działania związane z poprawą systemu rehabilitacji społeczno-zawodowej osób z niepełnosprawnościami. Podmiotami oddolnie realizującymi z powodzeniem zadania z zakresu włączenia do rynku pracy osób                 z niepełnosprawnościami, a także ich rehabilitacji społecznej i wsparcia rodzin, są m.in. organizacje pozarządowe, których potencjał powinien być wzmacniany przy udziale środków UE. Organizacje te, to w znacznej części podmioty zakładane przez samych zainteresowanych, tj. m.in. rodziny osób z niepełnosprawnościami, których zaangażowanie, wkład pracy w rozwój kompetencji i narzędzi pomocy, a także doświadczenie jest niezwykle ważnym wkładem w działanie całego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Powinny mieć one ważne miejsce w całym systemie,       a także uzyskać optymalne systemowe wsparcie instytucji Państwa w tym zakresie, tak aby wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami był znacznie większy niż aktualnie.

W Umowie Partnerstwa: brak jest jasnej demarkacji dla działań na rzecz osób                     z niepełnosprawnościami. Zasadnym jest konkretne wskazanie zakresu wsparcia w ramach komponentu krajowego i regionalnego. Zasadnym jest doprecyzowanie linii demarkacyjnej we wskazanym obszarze (również pomiędzy rynkiem pracy a włączeniem społecznym). Pozwoli to na precyzyjne określanie wsparcia na rzecz tej grupy w ramach wymienionych wyżej obszarów.

• KOMPLEMENTARNOŚĆ FUNDUSZY I PROGRAMÓW 3.1 Komplementarność programów i funduszy. Podział interwencji w ramach CP4. Str. 118-119: Proponuje się umiejscowienie koordynacji przez ROPS działań w obszarze włączenia społecznego tj. ekonomii społecznej, usług społecznych i ich procesu deinstytucjonalizacji na poziomie regionalnym, a nie krajowym. Zasadnym jest, aby w tym obszarze uwzględnić też działania związane z diagnozowaniem i monitorowaniem sytuacji społecznej w regionie, a także wzmocnieniem potencjału podmiotów i instytucji pomocy i integracji społecznej, w tym organizacji pozarządowych i podmiotów z nimi zrównanych. Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu polityki społecznej na poziomie wojewódzkim. W związku z tym zasadnym jest, aby miały możliwość podejmowania działań w oparciu o rozeznanie i w odpowiedzi na specyficzne potrzeby swoich regionów. W związku z tym realizacja i koordynacja tego typu działań powinna zostać uwzględniona w regionalnych programach operacyjnych. W związku z tym postuluje się wzmocnienie koordynacyjnej roli ROPS jako kreatora działań w obszarze polityki społecznej w ramach programów regionalnych.

Szczególnie istotne jest to w kontekście koordynacji ekonomii społecznej. Mając na uwadze wieloletnie doświadczenia ROPS związane z wysoką skutecznością działań w tym obszarze, należy dążyć do tego, aby działania koordynacyjne ekonomii społecznej były w dalszym ciągu realizowane na poziomie regionalnym. ROPS nie widzi przeciwskazań, żeby rozbudować swoje projekty pozakonkursowe o obszar włączenia społecznego, biorąc pod uwagę fakt, iż naturalnymi partnerami w realizacji szeregu działań są podmioty reintegracyjne, OWES-y, instytucje pomocy i integracji społecznej, NGO. Działania            w zakresie rozwoju usług społecznych, czy sieciowania podmiotów ekonomii społecznej ROPS-y już obecnie podejmują w swoich projektach koordynacyjnych. Kontynuacja działań związanych z koordynacją działań w obszarze ekonomii społecznej i szerzej - włączenia społecznego zapewni spójność działań podejmowanych przez różne podmioty w regionie w dziedzinie aktywnej integracji, usług społecznych w powiązaniu z ekonomią społeczną.