Czcionka:
Kontrast:
Przepisy regulujące działalność organizacji pozarządowych
data dodania: 27.05.2022
Przepisy regulujące działalność organizacji pozarządowych

Regulacje działalności organizacji pozarządowych w polskim systemie prawnym można znaleźć w różnych systemach prawnych. Dla ułatwienia w poruszaniu się po nich, w zestawieniu pogrupowane zostały na: Przepisy ogólne i wspólne regulujące podstawy działalności organizacji, Przepisy szczegółowe dla wybranych form prawnych organizacji pozarządowych oraz Przepisy branżowe dotyczące sposobów realizacji celów, działań organizacji pozarządowych.

  1. Przepisy ogólne i wspólne

Podstawy działania organizacji pozarządowych regulują przepisy dotyczące działalności pożytku publicznego oraz wolontariatu (ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie tj. z dnia 29 maja 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1057)).

Można określić tę ustawę jako filar w prawie organizacji pozarządowych (choć system prawa nie wyodrębnia tej dziedziny). Jest to niewątpliwie podstawa funkcjonowania organizacji pozarządowych oraz regulacja zasad i form współpracy administracji z organizacjami pozarządowymi.

To tutaj znajdziemy definicję organizacji pozarządowej, zakres działalności pożytku publicznego, regulacje dotyczące statusu organizacji pożytku publicznego, współpracy finansowej i pozafinansowej z administracją lokalną (tryby zlecania zadań, regulacje rad pożytku publicznego, wymogi dotyczące konsultacji społecznych, przepisy dotyczące wolontariatu).

Kolejne dwie ustawy to  projekty ustaw, które są w procesie legislacyjnym. Są one jednak na tyle istotne dla sfery uregulowań prawnych organizacji pozarządowych, że warto wiedzieć i śledzić informację na ten temat.

Pierwsza z nich to projekt ustawy o sprawozdawczości organizacji pozarządowych - w tej ustawie proponowane są zmiany w zakresie obowiązków sprawozdawczych, ale także wymagań wobec księgowości w organizacji. Obecnie projekt jest w opiniowaniu, po konsultacjach społecznych.

Druga z nich to projekt ustawy o ekonomii społecznej, która jest na etapie bardziej zaawansowanym w pracach legislacyjnych. W tym projekcie uregulowane są kwestie dotyczące definicji ekonomii społecznej, podmiotów ekonomii społecznej, przedsiębiorstw społecznych i zasad uzyskiwania statusu przedsiębiorstwa społecznego oraz związanych z nimi obowiązków sprawozdawczych.

Uwagę społeczników warto także zwrócić ku ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami z dnia 29 maja 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1062). Choć wprost nie jest ona skierowana do organizacji pozarządowych, to po pierwsze warto dbać o standard świadczonych usług zgodnie z jej ideą oraz po drugie coraz częściej w procesie zlecania zadań publicznych administracja może oczekiwać wraz z przekazaniem zadania spełniania warunków owej ustawy (adekwatnie do przepisów). O czym jest ta ustawa? Jak jej nazwa wskazuje, o dostępności, czyli o likwidowaniu barier, które mogą ograniczać lub uniemożliwiać korzystanie z usług naszej organizacji osobom z różnymi potrzebami (oczywiście osobom z niepełnosprawnościami, ale także innym grupom np. osobom starszym, uchodźcom, mniejszościom narodowym, czy osobom w izolacji domowej, rodzicom z małymi dziećmi). Ustawa przywołuje nam na racjonalne usprawnienia i uniwersalne projektowanie. Jest to niewątpliwie obszar, na który zwraca się coraz większą uwagę, więc tym bardziej warto zadbać o standardy swojej organizacji zgodne z ideą dostępności.

Wspólnym uregulowaniem dla całego trzeciego sektora są przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, ustawa z dnia 15 czerwca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1132).

Ustawa dotyczy fundacji oraz stowarzyszeń  (w tym np. OSP, klubów sportowych działających w formie stowarzyszeń) w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane. Te podmioty powinny posiadać regulacje, które odnoszą się do przepisów ustawy np. zakazujące przyjmowania płatności w gotówce zgodnie z ww. definicjami. Drugi aspekt tej samej ustawy dotyczy obowiązków zgłoszeń i aktualizacji do centralnego rejestru beneficjentów rzeczywistych - tutaj szczególnie fundacje oraz stowarzyszenia wpisane do KRS są podmiotami, na których taki obowiązek ciąży.

Wspólną kwestią dla wszystkich podmiotów, a więc też organizacji pozarządowych i to bez względu na ich formę prawną, jest rodzaj prowadzonej działalności oraz czas funkcjonowania ochrony danych osobowych. W tym zakresie od 25 maja 2018 r. obowiązują przepisy RODO, czyli europejskie ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych (pełna nazwa: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE - ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

Organizacje mają też obowiązek wobec statystyki publicznej. Ustawa o statystyce publicznej  z dnia 18 maja 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 955). To czy nasza organizacja jest zobowiązana do udziału w badaniu – czyli obowiązku sprawozdawczego dla Głównego Urzędu Statystycznego – wynika z programu badań statystycznych (wprowadzanych rozporządzeniem Rady Ministrów). Jeśli nasza organizacja zostanie wylosowana lub wskazana do udziału w badaniu to ma obowiązek wziąć w nim udział. Dla zobrazowania można przywołać badanie w roku 2021 (za rok 2020), kiedy to do badania wskazano wszystkie fundacje, stowarzyszenia i organizacje pozarządowe mające osobowość prawną, w tym również kluby sportowe, ochotnicze straże pożarne, koła łowieckie oraz organizacje wyznaniowe prowadzące działalność społeczną.

Prawo autorskie i prawo prasowe to dwa obszary, które często towarzyszą nam w działalności społecznej (prawo prasowe z dnia 14 września 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1914) oraz ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych tj. z dnia 21 maja 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1062) oraz ustawa o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi z dnia 15 czerwca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1293). Te przepisy powinniśmy uwzględniać, np. podczas karaoke, kina pod chmurką, zdjęć, grafik, a także rodzajach licencji czy dokumentowania wydarzeń (artykułów i towarzyszących i fotorelacji z wydarzeń).

  1. Przepisy szczegółowe dla wybranych form prawnych

W związku z liczebnością aktów prawnych dotyczących poszczególnych form prawnych, poniżej lista ustaw:

  1. Stowarzyszenia - prawo o stowarzyszeniach z dnia 18 listopada 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 2261) oraz dodatkowo dla uczniowskich klubów sportowych i klubów sportowych w formie stowarzyszeń, ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie.
  2. Do klubów sportowych odnoszą się przepisy właściwe dla wyboru ich formy prawnej (np. w formie stowarzyszenia, fundacji, spółki) oraz rozporządzenie w zakresie ich ewidencji: rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 18 października 2011 r. w sprawie ewidencji klubów sportowych.
  3. Fundacja- ustawa o fundacjach, z dnia 18 listopada 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 2167).
  4. Koła gospodyń wiejskich: ustawa o kołach gospodyń wiejskich, z dnia 29 października 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 2256).
  5. Ochotnicze Straże Pożarne: ustawa o ochotniczych strażach pożarnych z dnia 17 grudnia 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 2490) oraz wspomniana wyżej ustawa o stowarzyszeniach.
  6. Spółdzielnie: Prawo spółdzielcze, z dnia 19 marca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 648).
  7. Spółdzielnie socjalne: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych, z dnia 18 listopada 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 2085).
  8. Rodzinne ogrody działkowe: Ustawa z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych, z dnia 21 maja 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1073).
  9. Organizacje turystyczne: Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej, z dnia 1 marca 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 563).
  10. Lokalne grupy działania: Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności, z dnia 21 maja 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1167).
  11. Spółki non- profit: Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, z dnia 22 lipca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1526).

III. Przepisy „branżowe”

W zakresie przeprowadzania loterii, które dość często organizacje chcą prowadzić, to są one grami hazardowymi. Należą do nich gry losowe, zakłady wzajemne, gry w karty oraz gry na automatach. Organizacje powinny pamiętać o regulacjach ustawy o grach hazardowych z dnia 19 listopada 2009 r. (Dz.U. Nr 201, poz. 1540), tj. z dnia 27 października 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 2094). Jest to chyba jeden z najczęstszych sposobów organizacji wspomagania zbiórek pieniężnych, jednak równie często to co robią organizacje spełnia przesłanki tej ustawy. Nie oznacza to, że organizacje tego robić nie mogą. Mogą, ale należy wypełnić odpowiednie zgłoszenia i robić to zgodnie z przepisami ustawy. Warto się z tym tematem zapoznać. Trzeba wspomnieć, że grami losowymi są gry, w tym urządzane w Internecie, o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szczególności zależy od przypadku. Mieszczą się tutaj, np. loterie fantowe i promocyjne, gry w bingo i w kości, a także gry liczbowe.

Zbiórki publiczne: Ten sposób organizacji pomocy czy zbierania środków finansowych na działalność organizacji jest określony w ustawie o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych z dnia 14 marca 2014 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 498). Społecznicy powinni na to zwrócić uwagę, bowiem ustawodawca stworzył mechanizm dla organizacji w zakresie zbiórek pieniężnych niegotówkowych, materialnych i gotówkowych. Jak wynika z doświadczenia organizacji, są obsługiwane w sprawny sposób. To kolejne narzędzie, które może nam pomóc w działalności społecznej.

Aktywność społeczników dotyczy często także życia publicznego, a w tym zakresie warto pamiętać o przepisach prawa o zgromadzeniach  z dnia 24 lipca 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1485), tj. z dnia 15 marca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 631), czy przepisach szczegółowych dotyczących różnych ciał dialogu i obowiązkowemu udziału w nich przedstawicieli organizacji pozarządowych, np. zespoły interdyscyplinarne, rady, ciała opiniodawczo-konsultacyjne.

Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r. (Dz.U. Nr 9, poz. 31),  tj. z dnia 16 maja 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1170) dotyczy wysokości stawek podatku od nieruchomości od gruntów, budynków lub ich części wykorzystywanych na prowadzenie odpłatnej działalności pożytku publicznego oraz zwolnienia dla prowadzenia nieodpłatnej statutowej działalności pożytku publicznego przez organizacje pożytku publicznego.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 350) tj. z dnia 15 czerwca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128) w zakresie zwolnienia od podatku dochodowego wartości świadczeń otrzymanych przez wolontariuszy na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego. W tej ustawie reguluje się także kwestie darowizny, tj. możliwości jej odliczeń przez darczyńcę - osobę fizyczną oraz ustalania wysokości darowizny w przypadku przedmiotów, usług opodatkowanych oraz możliwości odliczania tzw. 1 %.

W ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj. z dnia 17 września 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1800)) w zakresie regulacji podatkowych, zwolnień organizacji pozarządowych, itp. W tych regulacjach znajdziemy, np. określenie, że do przychodów nie zalicza się wartości świadczeń wolontariuszy, udzielanych na zasadach określonych w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz, że wolne od podatku są dochody organizacji pożytku publicznego, o których mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - w części przeznaczonej na działalność statutową, z wyłączeniem działalności gospodarczej.

W zakresie spraw podatkowych regulacje znajdziemy także w przepisach dot. podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym oraz podatku od czynności cywilnoprawnych.       

W zakresie działalności organizacji ze środków publicznych, organizacje pozarządowe stosują także przepisy ustawy o finansach publicznych oraz prawa zamówień publicznych (zgodnie z włączeniami oraz postanowieniami umów dotyczących realizacji tych projektów / zadań publicznych).

Oczywiście w procesie rejestracji w KRS, w tym rejestrze organizacji pożytku publicznego, czy przedsiębiorców korzystamy przede wszystkim z przepisów ustawy o krajowym rejestrze sądowym z dnia 20 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 769), tj. z dnia 8 grudnia 2020 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 112).

Organizacje pożytku publicznego mogą także korzystać z przepisów ustawy o radiofonii i telewizji, tj. z dnia 8 kwietnia 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 805) przede wszystkim z art. 23a dot. nieodpłatnego informowania (jednostki publicznej radiofonii i telewizji stwarzają organizacjom pożytku publicznego możliwość nieodpłatnego informowania o prowadzonej przez te organizacje działalności nieodpłatnej).

Ważne regulacje dla organizacji pożytku publicznego w zakresie nieruchomości. Tutaj ustawa o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 115, poz. 741), tj. z dnia 17 września 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1899) określa możliwości preferencji dla organizacji pożytku publicznego oraz rodzinnych ogrodów działkowych, np. możliwości zawarcia umowy użytkowania, najmu lub dzierżawy w drodze bezprzetargowej: na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub na czas nieoznaczony, jeżeli użytkownikiem, najemcą lub dzierżawcą nieruchomości jest organizacja pożytku publicznego lub  użytkownikiem nieruchomości jest stowarzyszenie ogrodowe w rozumieniu ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1073). Dodatkowo znajdziemy tam również przepisy o możliwości darowizn od skarbu państwa na rzecz fundacji i organizacji pożytku publicznego oraz bonifikaty od oszacowanej ceny nieruchomość przy sprzedaży, jeżeli nieruchomość sprzedawana jest osobom fizycznym i osobom prawnym, które prowadzą działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową, naukową, badawczo-rozwojową, wychowawczą, sportową lub turystyczną, na cele niezwiązane z działalnością zarobkową, a także organizacjom pożytku publicznego na cel prowadzonej działalności pożytku publicznego lub stowarzyszeniom ogrodowym, w rozumieniu ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych z przeznaczeniem na rodzinne ogrody działkowe.

W zakresie we współpracy z wolontariuszami, oprócz przepisów podstawowych z ustawy o działalność pożytku publicznego i o wolontariacie, można korzystać z regulacji  ujętych w:

1) ustawie o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach z  dnia 30 października 2002 r. (Dz.U. Nr 199, poz. 1674), tj. z dnia 29 maja 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 984) art. 2 ust. 1.„1. Za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło: (…) 12) przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza, o którym mowa w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2019 r. poz. 688, 1570 i 2020 oraz z 2020 r. poz. 284);

2) ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 210, poz. 2135), tj. z dnia 25 czerwca 2021 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285) w zakresie możliwości korzystania przez wolontariusza z ubezpieczenia zdrowotnego.

Beata Wachniewska-Mazurek

Teresa Wachniewska